De Familie Brueghel is de nieuwste expositie in het Noordbrabants Museum (30 september tot en met 7 januari 2024). Met deze tentoonstelling wil het museum een nieuwe blik geven op de vijf generaties kunstenaars, hun onderlinge verwantschap en de rol van de vrouwen binnen deze beroemde familie. Aangezien de vrouwen in de kunstgeschiedenis vrijwel onbenoemd zijn, ligt hier de nadruk op in de opzet van deze presentatie. Daardoor heeft de curator andere onderwerpen moeten loslaten, waardoor de kracht van de familie in de eigentijd onderbelicht is geraakt.

De rode draad
Als kunstenaar word je niet zomaar beroemd, daar ligt een geheel van oorzaken achter die maken dat jij opvalt binnen het gehele werkveld. Bij de Brueghels ligt de basis in de familie. Een reeks van kunstenaars en in de kunstwereld werkenden familieleden zorgden dat iedere generatie een gedegen achtergrond kreeg. In deze expositie wordt hier de nadruk gelegd op de stammoeder van de familie, Mayken Verhulst. Zij werkte als uitgever en gaf meerdere boeken uit. Haar schoonzoon Pieter Brueghel de Oude (of Pieter Brueghel I) overleed op 44 jarige leeftijd met twee jonge zoons achterlatend, Pieter Brueghel de Jonge (of Pieter Brueghel II), dan 4 of 5 jaar oud, en Jan Brueghel de Oude (of Jan Brueghel I), dan pas 1 of 2 jaar oud. Zijn vrouw Mayke Coecke overleed 9 jaar later en haar moeder, Mayken Verhulst nam de zorg van de kinderen over. De schildertechniek, de werken van hun vader, dit alles werd via hun grootmoeder overgedragen. Zij zorgde dat beide jongens opgeleid werden en leidend werden in de schilderswereld van Brabant en daarbuiten. 

Met dit verhaal start de expositie. De familielijn is leidend in de gehele expositie, waardoor duidelijk wordt dat ook in huwelijken de familie haar kunstconnecties blijft vasthouden. Aan de hand van de vele prachtige kunstwerken worden de opeenvolgende generaties gepresenteerd. Dat de curator duidelijk wil maken dat ook de vrouwen, of in het geval van Mayke Verhulst juist de vrouw, een bepalende rol hebben gespeeld, maakt ook zichtbaar hoe dominant de mannen zijn in dit verhaal. De generaties Brueghel gaan vrijwel alleen over mannen.

Naast de verhalen over de vrouwen, vallen vooral de prachtige kunstwerken op. Zij vormen in deze expositie de feitelijke rode lijn. Door de chronologische opzet van de tentoonstelling zijn de stijlveranderingen goed zichtbaar. Ook wordt de signatuur per schilder helder met de prachtige landschappen, boeren en seizoenen van Pieter Brueghel de Oude, de boeren bruiloften (naar de werken van zijn vader) en spreekwoorden van Pieter Brueghel de Jonge, de meer naar Hieronimus Bosch gemaakte taferelen en bloemstukken van Jan Brueghel de Oude naar de dieren en planten schilderijen van Jan Kessel de Oude en de barokke werken van David Teniers en Jan Brueghel de Jonge. Juist deze bijzondere aaneenschakeling van kunstwerken maakt deze tentoonstelling.

De open vragen
Door de nadruk te leggen op de familiebanden, blijven er veel vragen beschikbaar voor de bezoeker. De historische context waarin de familie zich bevond blijft achterwege met de economische bloeiperiode in Brabant tussen grofweg 1450 en 1570. Of de 80-jarige oorlog dat de afzetmarkt wezenlijk beperkte. Is dat dan ook de reden dat Abraham Brueghel naar Rome en later Napels verhuisd? En betekende dit ook dat de laatste drie generaties minder bekend zijn doordat de markt van de Republiek der Nederlanden meer aantrekt met de Hollandse Gouden Eeuw?

Ook kunsttechnische onderdelen blijven onderbelicht. De prachtige sfumato in de werken van Pieter Brueghel de Oude (of I) wordt niet aangestipt (wel te zien, dus zeker een reden om te gaan), de werken van vader en zoons worden met elkaar vergeleken maar niet naast elkaar. Dat maakt het vergelijken voor de kijker moeilijker. Ook de karikaturale verbeelding van de boeren door Pieter Brueghel de Jonge (of II) krijgt geen context over de verbeelding van de mens. Ook het opvallende gegeven dat veel werken op koper zijn geschilderd blijft onderbelicht. Hoe maakte men dat eigenlijk, een schilderij op een gladde ondergrond?

De curatoren en tekstmakers gaan uit van een gedegen (kunst)historische context van de kijker, door het weglaten van verdieping op deze onderwerpen. Naar mijn idee is het kijkplezier nog groter en de educatieve verhaal waardevoller wanneer kunsttechnische en historische onderdelen meer werden toegelicht. Het geeft gidsen en sprekers wel extra ruimte om de kunst en hun makers verder toe te lichten.

Het eindoordeel
Het Noordbrabants Museum is erin geslaagd om een prachtige collectie kunstwerken samen te brengen in één tentoonstelling. Het verhaal rondom de kunst, de schilders en hun familieverbanden is luchtig, waarbij meerdere individuele werken goede uitleg krijgen, zodat kijken leuk en interessant blijft. De verdiepende context moet je elders zoeken. Ga vooral vanwege de prachtige kunstwerken die gezamenlijk de stijl en smaakverandering in beeld brengen van ongeveer 1540 tot en met 1700. En let vooral op de details, want daar zit de humor in die de werken van deze familie zo kenmerkt.

Volg de studiedag Familie Brueghel bij het KaperGerlings Instituut. Vind hier meer informatie over locaties en aanmelden.

Bezoek de expositie De Familie Brueghel bij het Noordbrabants Museum vanaf 30 september 2023 tot en met 7 januari 2024. Kijk voor meer informatie en tickets bij het Noordbrabants Museum.